Rycerstwo jako stan ukształtowało się dopiero w średniowieczu. Była to elitarna warstwa w tamtejszym feudalnym społeczeństwie posiadająca specjalne atrybuty. Najważniejszymi były opieka oraz możliwość otrzymania ziemi od władcy w zamian za lojalność i służbę wojskową. Dworski styl życia, sposoby walki, obyczaje, etyka, a zwłaszcza kodeks honorowy czyniły życie rycerza prawdziwie przygodowym.
W okresie przejściowym pomiędzy wojnami - czyli - pokojem, rycerze uprawiali szeroko rozumianą rozrywkę. Poczynając od turniejów, poprzez polowania, kończąc na kulcie kobiety – damy serca, którą rycerz sobie wybierał i obiecywał wierność, jego celem było również pozyskanie Jej względów (używając najróżniejszych technik).
W czasie rozwoju kultury rycerskiej powstał również nowy gatunek epicki – epos rycerski – opowiadający o dziejach bohaterskich paladynów na tle ważnych wydarzeń historycznych. Wtedy powstał też ideał rycerza. Taki mężczyzna - bo nie było wtedy jeszcze równouprawnienia, więc kobieta mogła być tylko damą serca – musiał być przede wszystkim odważny i honorowy. Jego celem była walka w obronie wiary chrześcijańskiej, sprawiedliwości, wdów oraz sierot. Każdy prawdziwy rycerz był też patriotą, który był lojalny wobec swego władcy zawsze dotrzymując słowa. Mianem rycerza możemy określić zarówno średniowiecznych, jak i wcześniejszych bohaterów literackich, odznaczających się szlachetnymi, wyżej wymienionymi cechami.
Jednym z najstarszych francuskich eposów rycerskich jest "Pieśń o Rolandzie". Opowieść przedstawia bohaterską walkę i śmierć Rolanda oraz jego towarzyszy. Roland był rycerzem Karola Wielkiego i w VIII wieku wziął udział w wyprawie do Hiszpanii zajętej przez Saracenów (tak określano arabów, ludzi wyznających Islam). Duma i kodeks rycerski nakazywały mu samodzielność działania, postawienie honoru ponad życie. Mimo trudnej sytuacji nie wezwał pomocy, a tym samym naraził swoich żołnierzy na śmierć. Zginęli wszyscy łącznie z nim, ale honor został obroniony - Hiszpania również, bowiem Karol Wielki zemścił się dotkliwie za śmierć swego siostrzeńca.
Przeciwieństwem przedstawionej postawy jest Konrad Wallenrod - bohater książki Adama Mickiewicza o takim samym tytule. By uratować Litwę musiał walczyć podstępem rezygnując z walki. Konrad jako Wielki Mistrz doprowadził do klęski Zakonu Krzyżackiego – wygrał jako patriota, ale przegrał jako rycerz.
Kolejnym rycerzem, który przeżywał konflikt wewnętrzny jest Tristan ("Dzieje Tristana i Izoldy", J.Bedier). Król Marek wysłał Tristana po swoją złotowłosą narzeczoną Izoldę. Niestety podczas podróży powrotnej wypili napój miłosny i zakochali się w sobie. Dylemat polegał na wyborze pomiędzy lojalnością swemu władcy, a miłością do kobiety. Tristan wybrał wygnanie ratując swój honor oraz podkreślając prawowitość, wiarygodność oraz przywiązanie do władcy.
Można powiedzieć, że wszyscy trzej wyżej wymienieni bohaterowie wybrali dobro ogółu. W każdym razie, na pewno, pragnęli by dobro wygrało ze złem. Nawet poświęcając swoje życie. Odmiennym i jakże kontrastowym przykładem jest bohater dramatu W. Szekspira. "Makbet" – postać tytułowa – początkowo honorowy rycerz i lojalny wasal króla Duncana – pod wpływem przepowiedni czarownic stał się człowiekiem żądnym władzy. Po podsyceniu przez żonę i tak już bardzo rozbudzonej ambicji, zdecydował się zabić króla Duncana podczas snu, gdy gościł u nich w domu. Zło rodzi zło – by utrzymać się przy władzy Makbet zamordował swojego przyjaciela Banka. Świadomość popełnionych zbrodni nie dawała małżonkom spokoju. Na końcu opowieści Makbet zginął z ręki Malcolma – syna zamordowanego króla, Lady Makbet również spotkała śmierć. Dramat ukazuje psychikę człowieka, którym zawładnęła nieokiełznana żądza władzy. Makbet był skłonny nawet do morderstwa – byle tylko dostać się na szczyt. Takie postępowanie jest całkowitym zaprzeczeniem nie tylko średniowiecznego ideału rycerza, ale również ideału władcy. Szekspir ukazał, jaki rycerz być nie powinien, ale nie tylko – przecież ten utwór jest ponad czasowy – ukazuje nam, iż iście "po trupach do celu" nic dobrego nam nie da.
Przenieśmy się teraz do radośniejszych bohaterów - w literaturze nie brakuje bowiem żartobliwych przykładów rycerzy. Choćby Don Kichot, zwany "błędnym rycerzem" - uwielbiają go wszyscy, nawet dzieci, jeśli tylko mają możliwość oglądnięcia kreskówki bądź filmu z nim w roli głównej. Sama książka, pod trochę prosto brzmiącym po przetłumaczeniu tytułem -"Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy" pióra M. de Cervantesa jest arcydziełem literatury światowej. Don Kichot po "pochłonięciu" mnóstwa średniowiecznych romansów postanowił wraz z swym giermkiem Sancho Pansą udać się w podróż, by naprawiać świat. Już sam opis wyglądu powoduje uśmiech na twarzy – tandem Don Kichota i Sancho Pansy można porównać do Flipa i Flapa. Tyle, że Flap (ten grubszy) jedzie na osiołku, a nie na koniu. W wyobraźni głównego bohatera najzwyklejsze rzeczy przybierają formę niezwykłą i groźną – choćby znana wszystkim walka z wiatrakami. Mimo śmieszności jego postać ma w sobie wiele godności, prostoduszności i szlachetności – przecież zachowywał się jak rycerz, wypełniał wszystkie obyczaje. Chciał zmienić świat na lepsze. Dziś ta postać jest symbolem bądź niezrozumienia przez społeczeństwo, bądź idei od razu skazanej na porażkę.
Myślę, że warto jeszcze wspomnieć o polskich "literackich rycerzach" – mam tu na myśli dwóch najbardziej mi znanych: Juranda ze Spychowa – bohatera "Krzyżaków" H. Sienkiewicza, oraz Michała Wołodyjowskiego, postaci stworzonej przez tego samego autora w dziele pod tytułem "Pan Wołodyjowski". Ten pierwszy jest przykładem szlachetności i ogromnego serca. Gdy Krzyżacy zabili mu żonę i porwali córkę, wyruszył w podróż by ją odzyskać. Niestety został złapany i oślepiony. Podczas osądu darował życie jednemu ze swoich oprawców – to przykład ogromnego miłosierdzia, któż inny potrafił by się na tyle zdobyć? Michał Wołodyjowski zaś, choć nie nosił zbroi i nie był dosłownym rycerzem, posiadał wiele typowych cech dla tego stanu: przede wszystkim był ogromnym patriotą – zginął tragicznie w wysadzonej w powietrze twierdzy na Kamieńcu Podolskim. Postawił honor i obronę Ojczyzny ponad swe własne życie.
Przytoczone przykłady ukazują najbardziej znane i wyeksponowane cechy rycerskości, a także ich "zastosowanie". Jeśli bohater ma walczyć o wolność, autor-stwórca daje mu jako oręż: odwagę, honor, patriotyzm, sumienność, wiarę w Boga.
|