Pokrycie ciała:
- chroniąca przed utratą ciepła – włosy
- regulacja strat wody
- chroni przed urazami mechanicznymi i skokami temperatur
- zawiera liczne receptory
- tworzy barierę dla drobnoustrojów
- chroni głębiej położone komórki przed promieniowaniem UV – melanina
skóra składa się z:
- naskórek – zbudowany z płaskiego nabłonka wielowarstwowego, którego zewnętrzne warstwy mogą się złuszczać i spełniać funkcję ochronną; szczególnie gruby u ssaków bezwłosych
- skóra właściwa – leżącą pod naskórkiem składa się głównie z elementów łącznotkankowych; jest dobrze unerwiona i unaczyniona; zawiera gruczoły
- tkanka podskórna – często zawiera dużo tłuszczu (warstwa izolacyjna, zapasowa; u ssaków wodnych zmniejsza ciężar właściwy)
włosy – twory naskórkowe zbudowane z silnie zrogowaciałych komórek;
- u gatunków morskich (walenie) jak i niektórych ssaków afrykańskich (słonie, nosorożce) owłosienie zanika
- włos zbudowany jest z korzenia zanurzonego w pochwie włosowej i łodygi
- u podstawy korzenia wykształca się specjalne zgrubienie – opuszka włosa, obejmująca łącznotkankową brodawkę odpowiedzialną za odżywianie opuszki
- włosy mogą ulegać specjalnym przekształceniom (kolce jeżozwierza i rogi nosorożca)
- w okolicy nosowej u wszystkich ssaków występują włosy czuciowe
- do rogowych wytworów naskórka zaliczamy rzadko występujące u ssaków łuski rogowe (ogon szczura); pazury, kopyta i paznokcie
rogi – puste, nierozgałęzione „puszki” rogowe, osadzone na wyrostkach kości czołowych
poroża – twory kostne, zwykle rozgałęzione i okresowo zrzucane
gruczoły potowe – wydzielają pot – wodny roztwór soli mineralnych i śladowych ilości mocznika i amoniaku (u waleni, słoni nie występują; u psowatych jest ich niewiele – zianie); niektóre gruczoły potowe ulegają modyfikacją:
- gruczoły zapachowe wydzielające feromony
- gruczoły mleczne uchodzące do brodawek (wyjątek stekowce, u których brodawek brak)
gruczoły łojowe – uchodzą do mieszków włosów, a ich wydzielina zabezpiecza włosy przed zamoknięciem
Szkielet
dorosłe ssaki posiadają prawie całkowicie skostniały szkielet
- szkielet osiowy
budową podobna a do czaszki gadów (z charakterystyczną redukcją liczby elementów)
- wszystkie kości czaszki połączone mocno szwami (wyjątek kość żuchwowa i kostki słuchowe)
- duża mózgoczaszka – silny rozwój mózgowia
- na kości potylicznej znajdują się dwa kłykcie potyliczne
- w jamie ucha środkowego, w kości skroniowej znajdują się trzy kostki słuchowe
- mocna żuchwa zbudowana z kości żuchwowej, tworzy w tylnej części staw żuchwowo – skroniowy, szczęka górna składa się z kości szczękowej i przedszczękowej; w żuchwie i szczęce górnej składają się zębodoły; na szczękach i w dole skroniowym znajdują się zaczepy silnych mięśni żujących
- wtórne podniebienie kostne – oddziela jamę gębową od nosowej i umożliwia oddychanie podczas żucia pokarmu
- nozdrza zewnętrzne przesunięte są do przodu a wewnętrzne do tyły (dobry węch)
kręgosłup i klatka piersiowa
odcinek piersiowy – kręgi odcinka piersiowego zestawione stawowo z żebrami
odcinek lędźwiowy – kręgi przypominają kręgi piersiowe, ale pozbawione są żeber
odcinek krzyżowy – kręgi zrastają się w kość krzyżową (podpora dla kończyn tylnych)
odcinek ogonowy – tworzy go zmienna liczba kręgów; u niektórych gatunków ulega redukcji
ograniczenie ruchomości kręgosłupa – wykształcenie kręgów płaskich
rozwinięcie pomiędzy trzonami chrzęstnych dysków międzykręgowych
zanik struny grzbietowej już podczas embriogenezy
jedyną pozostałością po występowaniu struny grzbietowej są tzw. jądra galaretowate
szkielet obręczy i kończyn
- obręcz barkowa i kończyny przednie
redukcja liczby elementów; brak kości kruczych
w podstawowym ustawieniu kończyn przednich (pozycja nawrotna) kości przedramienia ulegają skrzyżowaniu, a grzbiet dłoni ustawiony jest do przodu
u prymitywnych ssaków istniała możliwość odwracania przedramienia do pozycji odwrotnej (kości przedramienia nie są skrzyżowane, a kość promieniowa i kciuk zajmują położenie wewnętrzne – dłoń nadal skierowana do przodu) – cecha zachowana u torbaczy, owadożernych i naczelnych
obręcz miednicowa i kończyny tylne
miednica zbudowana z trzech dużych kości
mocna kość udowa z główką wchodzącą w panewkę stawu biodrowego
kość piszczelowa silniej rozwinięta od strzałkowej (u kopytnych zrośnięte)
modyfikacje końcowych odcinków kończyn
kończyny stopochodne – cała stopa przylega do podłoża (niedźwiedziowate, człowiek)
kończyny półstopochodne – uniesienie śródstopia – łasicowate
kończyny palcochodne – u zwierząt szybko biegających
kończyny skrajnie palcochodne – (kopytochodne) stopa opiera się o podłoże tylko na końcach części palców
Układ oddechowy
ssaki są zwierzętami wyłącznie płucodysznymi
endotermia ssaków wymaga wysokiego poziomu metabolizmu – duże zapotrzebowanie na tlen
zwiększenie powierzchni wymiany gazowej
usprawnienie mechaniki wentylacji płuc
każde płuco ssaka zbudowane jest z płatów – prawe z trzech, a lewe z dwóch
bardzo rozgałęzione drzewo skrzelowe – oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowe, te zaś na segmentowe, w końcu na oskrzela pęcherzykowate, które w końcowych odcinkach mają tzw. pęcherzyki płucne
nabłonek płaski pęcherzyków ma dużą powierzchnię
szeroka jama nosowa umożliwia wstępne nagrzanie i nawilgocenie powietrza
nozdrza wewnętrzne przesunięte daleko w tył w okolicę gardła
krtań górna – zbudowana z chrząstek; w jej wnętrzu znajdują się struny głosowe – fałdy błony śluzowej
tchawica rozgałęziająca się na oskrzela główne
rytmiczne ruchy klatki piersiowej powoduje naprzemienny skurcz (odsunięcie mostka i zwiększenie objętości płuc) i rozkurcz mięśni oddechowych, dodatkowo wspomagany przeponą
Układ krążenia
- dwuobiegowy z czterojamistym sercem
- dwa przedsionki i dwie komory – całkowite oddzielenie krwi utlenionej od odtlenionej
- całkowita redukcja zatoki żylnej (pozostaje tzw. Węzeł zatokowo – przedsionkowy – rozrusznik serca)
- w prawym otworze przedsionkowo komorowym znajduje się zastawka trójdzielna
- w lewym otworze przedsionkowo komorowym znajduje się zastawka dwudzielna
- serce ssaka jest relatywnie dwa razy mniejsze od serca ptaka
- na prawym przedsionku ssaków nie występuje nawet szczątkowa zatoka żylna
- do prawego przedsionka uchodzą dwie żyły główne (u ptaków trzy)
- do lewego przedsionka uchodzą dwie do czterech – a nawet więcej – żył płucnych (u ptaków dwie, ale przed wejściem do przedsionka zlewają się w jedną)
- ssaki zachowały tylko lewy luk aorty
- bazjądrzaste erytrocyty o okrągłym kształcie (wyjątek: lamy, daniele i wielbłądy – owalne)
Układ wydalniczy i rozrodczy
nerki typu ostatecznego (zanercza) o bardzo wysokim stopniu rozwoju
mocz z nerek odprowadzany jest moczowodem wtórnym do pęcherza moczowego i dalej do cewki moczowej
u samic uchodzi do tzw. zatoki moczopłciowej
u samców końcowy odcinek służy również do wyprowadzania nasienia
przyczyną rozchodzenia się dróg moczowych, pokarmowych i rodnych jest żyworodność
dymorfizm płciowy (samiec większy od samicy – wyjątki: walenie, hipopotamy, tapiry)
komórki jajowe ssaków są małe i zawierają mało materiału żółtkowego (wyjątek: stekowce)
większość ssaków wykazuje tylko okresową aktywność rozrodczą
okres rozrodczy ssaków nazywamy rują
u ssaków zamieszkujących strefę umiarkowaną występuje charakterystyczna sezonowość aktywności płciowej (cykl regulowany hormonalnie za pomocą szyszynki związany z długością dnia)
u ssaków zamieszkujących strefę równikową takich okresów może być więcej (wielorujowce)
Układ pokarmowy
szeroka baza pokarmowa
bardzo sprawny aparat obróbki pokarmu
w życiu płodowym do organizmu przenikają wolne aminokwasy
w mleku matki występuje białko – kazeina (enzym reina wytrąca białko z roztworu)
heterodontyczne uzębienie i język
umięśnione wargi
z jamy gębowej pokarm trafia przez przełyk do żołądka, a stamtąd do dwunastnicy (wydzieliny trzustki i wątroby), jelito cienkie (ostateczne trawienie), jelito grube (resorpcja wody i formowanie mas kałowych)
wyróżniamy ssaki mięsożerne, roślinożerne i wszystkożerne
jedynym monofagiem wśród ssaków jest panda
Układ nerwowy i narządy zmysłów
kresomózgowie – największa część mózgu, zbudowana z dwóch półkul połączonych tzw. wielkim spoidłem; silnie pofałdowaną powierzchnię półkul zajmuje głównie sześciowarstwowa kora nowa; wyróżniamy płaty kresomózgowia: czołowy (myślenie), ciemieniowy (czucie kontaktowe), potyliczny (wzrok), skroniowy (słuch i pamięć)
międzymózgowie małe i niewidoczne od góry – szyszynka ukryta jest między półkulami kresomózgowia
śródmózgowie – najmniejsza część mózgu u ssaków
móżdżek – duży, silnie pobrużdżony (druga co do wielkości część mózgu); podzielony na dwie półkule połączone tzw. robakiem; pokryty dobrze wykształconą, trójwarstwową korą móżdżku
rdzeń przedłużony normalnie rozwinięty z charakterystycznym dla owodniowców wygięciem
z mózgu ssaków wychodzi 12 par nerwów czaszkowych
narząd węchu – większość makrosomatyczne; mikrosomatyczne – płetwonogie, walenie fiszbinowe; anosomatyczne – walenie zębowe
narząd wzroku – dobrze rozwinięty (u gatunków podziemnych mogą zredukowane całkowicie; najlepiej rozwinięty u naczelnych); oczy przesunięte na przód głowy – lepsza ocena przestrzenna odbieranych obrazów; u większości ssaków osłonięte trzema powiekami (górna, dolna i przezroczysta migotka); dwuwypukła soczewka (u gatunków wodnych kulista); akomodacja przez zmianę kształtu soczewki; ssaki nocne posiadają dodatkową warstwę odbijającą światło na naczyniówce
narząd równoważno – słuchowy – dobrze rozwinięty; występuje małżowina, kostki słuchowe i skręcony ślimak
narząd smaku – dobrze rozwinięty – kubki smakowe zebrane w brodawkach smakowych na języku i błonie śluzowej jamy gębowej
|
