Budowa morfologiczna:
- Części ciała – głowa, szyja, tułów, ogon
- Dwie pary kończyn wolnych typu lokomocyjnego o planie budowy takim samym jak u płazów (jednak występują tu różnorodne rozwiązania – beznogie węże i uskrzydlone pterozaury)
- Wzmocnienie kośćca i muskulatury
- Zmiana ustawienia kończyn względem korpusu – częściowe podciągnięcie pod ciało (u żółwi nadal szeroko na boki; u gat. Wodnych przednie kończyny przekształcone w płetwy)
Pokrycie ciała:
- wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący tworzący płytkowate twory zachodzące na siebie dachówkowato
- zrogowacenia przyjmują postać łusek albo tarcz
- część wolna łuski jest pochodzenia naskórkowego, a część zanurzona – łącznotkankowego
- ciało wielu gadów jest jaskrawo ubarwione
- brak gruczołów w powłokach ciała (czasami nieliczne zapachowe i jadowe)
- możliwość przebywania w środowiskach hypertonicznych
Szkielet:
- Osiowy
- żuchwa gadów zbudowana z licznych kości (6-7)
- staw żuchwowy tworzy kość stawowa – od strony żuchwy i kość kwadratowa od strony mózgoczaszki
- uzębienie homodontyczne (u niektórych brak, np.: żółwie –pokrywy rogowe zwane dziobem)
- czaszka gadów kopalnych połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym
- odcinek szyjny: pierwszy kręg – dźwigacz (pierścień kostny), którego trzon zrósł się z trzonem drugiego kręgu obrotnika tworząc tzw. wyrostek zębowy (ząb obrotnika); umożliwia to obracanie głową; ogólna liczba kręgów w odcinku szyjnym – 7
- kręgosłup gadów dziel się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy
- piersiowy – kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra sięgają mostka tworząc klatkę piersiową)
- lędźwiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra krótsze o ograniczonej ruchomości, nie łączą się z mostkiem)
- krzyżowy kręgi (2) zlewające się w kość krzyżową (skrócone silnie żebra zrastają się z miednicą)
- ogon – kręgi oddzielone warstwami tkanki łącznej (w momencie zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do jego oderwania – autotomii)
- pierwsze gady posiadały kręgi dwuwklęsłe
- współczesne – przodowklęsłe (wytworzenie stawów jamowych)
- u żółwi w odcinku szyjnym – tyłowklęsłe
- Obręczy i kończyn
- pojawienie się dwunożności (podciągnięcie tylnych kończyn pod ciało i wykształcenie kości skokowej; wzmocnienie stawu biodrowego i miednicy – rozrost kości obręczy miednicowej)
- możliwośćlotu – podstawę powierzchni lotnej tworzył IV-ty palec na którym był rozpięty fałd skórny
Układ mięśniowy:
- zwiększenie masy mięśniowej
- wzrost liczby włókien mięśniowych
- pojawienie się mięśni oddechowych umożliwiających poruszanie klatką piersiową
Układ oddechowy:
- powiększenie powierzchni wymiany gazowej (podzielenie płuc na komory pęcherzykowate)
- usprawnienie mechaniki wietrzenia płuc (rytmiczne ruch klatki piersiowej)
- u krokodyli i gekonów silne mięśnie krtani – możliwość wydawania dźwięków
- warany posiadają oskrzela prowadzące do płuc powstałe z rozgałęzień tchawicy
Układ krążenia:
- dwa przedsionki i dwie komory (ale przegroda międzykomorowa jest niecałkowita)
- zredukowanie zatoki żylnej
- mniejsze rozmiary krwinek
Układ rozrodczy i wydalniczy:
- nerki – parzyste, fasolowate narządy
- wytwarzany w nerkach mocz dostaje się do moczowodu wtórnego (powstałego z uchyłka kloaki)
- u żółwi i jaszczurek końcowy odcinek rozszerza się w pęcherz moczowy
- nefrony nie kontaktują się z jamą ciała, a jedynie przefiltrowują krew w kłębuszkach naczyniowych
- silna resorpcja wody przez ściany kloaki
- gady wydalają kwas moczowy
- zapłodnienie wewnętrzne
- prącia ukryte w kloace i tylko podczas kopulacji wynicowywane na zewnątrz
- duże jaja otoczone skórzastymi osłonkami (niekiedy wysycane węglanami wapnia)
- jaja bogate w żółtko (brak stadium larwalnego)
- błony płodowe – owodnia, omocznia i kosmówka
- nieliczne jajożyworodne, np.: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata
Układ pokarmowy i odżywianie:
Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- niewielkie mózgowie
- kresomózgowie znacznie silniej wykształcone i podzielone na półkule
- międzymózgowie nakrywa kresomózgowie
- w ścianie bocznej następuje rozwój kory nowej – niewielki obszar istoty szarej
- międzymózgowie w szczytowej części tworzy szyszynkę; powstaje trzecie oko – ciemieniowe
- śródmózgowie – dobrze rozwinięte
- móżdżek – pokryty istotą szarą – korą móżdżku
- rdzeń przedłużony – esowato wygięty – cecha charakterystyczna wszystkich owodniowców
- 12 par nerwów czaszkowych
- wzrok – najlepiej rozwinięty zmysł gadów; mechanizm akomodacji ulega zmianie – zmiana kształtu elipsoidalnej soczewki; oko osłonięte przez trzy powieki górną, dolną i pionową – migotkę
- węch rozwój narządu Jacobsona
- słuch i równowaga – brak ucha zewnętrznego, w jamie gębowej funkcjonuje kolumienka – kostka słuchowa homologiczna ze strzemiączkiem płazów, trąbka Eustachiusza łączy jamę uch środkowego z gardłem; w uchu wewnętrznym występują trzy kanały półkoliste i niewielki kanał ślimaka, jego centralną część zajmuje płytka łącznotkankowa z leżącym na niej nabłonkiem narządu Cortiego
- słabo rozwinięte narządy czucia skórnego
- dobrze rozwinięty narząd smaku – komórki smakowe na języku i podniebieniu
Podsumowanie:
- czworonożność
- płucodyszność
- występowanie klatki piersiowej
- skóra pokryta grubym rogowaciejącym naskórkiem
- brak gruczołów skórnych
- dwa obiegi krwi oraz serce zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, zredukowana zatoka żylna
- zachowanie dwóch łuków aorty
- pięć odcinków kręgosłupa
- czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym
- pełna ruchomość głowy
- żuchwa złożona z kilku kości (do 7), staw żuchwowy tworzą kość kwadratowa i stawowa
- pojawienie się kory nowej
- 12 par nerwów czaszkowych
- zapłodnienie wewnętrzne, pojawienie się błon płodowych
- brak termoregulacji, ektotermia
|
