- Sen jako szczególnie motywowana anegdota
- Sen jako "historia" w historii
Historia śniona, wyraźnie przeciwstawiona jawie, mogąca mieć sens: proroczy, konsolacyjny, ostrzegawczy, objawieniowy, kataryczny.
W konstrukcji utworu jako sen któregoś z bohaterów, jeśli składnikiem świata przedstawionego, będącym autonomicznym układem obrazów i wyrażeń rządzonych innymi prawami niż jawa.
- Funkcje snu – anegdoty.
- odsłania tajemnicę przyszłości, przeszłości, teraźniejszości
- jest przesłaniem mocy nadprzyrodzonych, wejrzeniem w zaświaty
- stanowi stan zjednoczenia duszy z wszechbytem
- jest ujawnieniem nieuświadomionych i stłumionych treści psychicznych
- jest wizją cudownie lub tajemniczo zesłaną i realizującą się w innym wymiarze rzeczywistości
- Uwielokrotnienie znaczeń
Sen nadaje nowy sens, w utworze odczytywany według reguł onirycznej symboliki.
Wprowadzenie do utworu sennej anegdoty komplikuje wewnętrzny układ sensów, głównie w sferze fabularnej i ideowej, nie zmienia jednak sposobu relacji naznaczonej epickim lub moralizującym dystansem.
- Rozjaśnienie niejasnego
W narracji następuje uporządkowanie snu i jego racjonalizacja.
- Nieokreśloność i tajemniczość
- stosowane epitety: coś, jakiś, jakby, niby, gdzieś, etc.
- jedność relacji: wtem, nagle, niespodziewanie, potem, etc.
- Przykłady:
- Biblia, Rdz (sen Jakuba), Wj (sen faraona)
- Kochanowski, Tren XIX albo Sen
- Mickiewicz, Dziady cz. III
- Prus, Lalka
- Bułhakow, Mistrz i Małgorzata
- Sen jako model wizji poetyckiej
Ośrodkiem uwagi przestaje być historia i jej możliwe wykładanie, ale struktura marzenia sennego oraz przebieg procesu śnienia.
- Poezja jako ekwiwalent snu.
Poezja łudzi, że jest głosem świętym, wieścią z drugiej strony bytu, cudownym
zwierciadłem – odbiciem sennych krain; chce być snem, albo za niego uchodzić.
- Znaki równania.
Poezja zaciera granicę między sferą snu i twórczości, granicy tej jednak nie da się
usunąć, gdyż:
- poezja jest zobiektywizowaną formą słowną
- sen jest indywidualnym przeżyciem, nikłym fenomenem psychicznym, jedynie wspomnieniem
- Sen jako konwencja literacka
Kształtowanie iluzji sennych ma charakter konwencji literackiej, najczęściej przedstawia się ją w opozycji do świata jawy.
- Prezentacja śnienia
Konstrukcja świata przedstawionego:
- Zacieranie odrębności i tożsamości poszczególnych zjawisk, które nacechowane bytową niepewnością pojawiają się, przemijają i znikają.
- Zawieszenie praw przyczynowości i celowości w rozwijaniu sytuacji i wydarzeń.
- Naruszanie związków i motywacji logicznych.
- Osłabienie wyrazistości relacji czasowych i przestrzennych między zjawiskami.
- Utrata epickości, dystansu (sytuacyjnego, czasowego, ideowego).
- Podmiot snu
- jawna, osobowa konkretyzacja śniącego -> przebieg procesu śnienia
- pozornie bezosobowe przedstawienie samej materii snu -> struktura sennej wizji
- Przykłady
- Szekspir, Hamlet, Sen nocy letniej -
- Calderon, Życie jest snem -
- Carrol, Alicja w krainie czarów -
- Kafka, Proces i inne powieści
- Wyspiański, Wesele
- Krasiński, Nie-Boska komedia
- Schulz, Sklepy cynamonowe
- Sen jako temat wypowiedzi
Wskazany bezpośrednio przez użycie wyrazu "sen" lub jego odpowiedników semantycznych
- Leksyka snu
Występuje w całym utworze lub tylko jego części. Może być w postaci:
- bezpośrednio wyrażonych sądów lub opinii prezentujących sformułowany światopogląd poety.
- współtworzy obraz poetycki ujawniający funkcjonowanie snu jako motywu literackiego.
- Obiegowa frazeologia snu
Wieloznaczność snu:
- fizjologiczna regeneracja sił
- marzenie senne
- odzwierciedlenie naszej podświadomości (Freud)
- Potoczna aksjologia snów:
- Przekonanie o nikłej wartości poznawczej marzeń sennych:
- sen mara, bóg wiara
- kto snom wierzy oszukawa siebie
- Tajemniczość snów
- zagadkowe sny,
- tłumaczyć, wykładać sny
- Ulotność snów
- pierzchnąć jak sen, rozwiać się
- Dobre sny
- Jawa a sen
- zacieranie granic kontrastu snu i jawą
- prześnić życie, życie jak sen, czego kto pragnie na jawi, to mu sen przed oczy stawi
- Przykłady
poezja Leśmiana
LITERATURA ONIRYCZNA - literatura, w której sen występuje jako motyw lub zasada kompozycyjna |
