- "Siłaczka"
Stanisława Bozowska i Paweł Obarecki to przedstawiciele ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku. Postawa pozytywistyczna. Kontrast dwóch postaw:
Stasia Bozowska
Pochłonięta pracą, chciała zniszczyć analfabetyzm. Dlatego została nauczycielką i uczyła podstawowej wiedzy ubogich. Robiło to z przyjemnościom i jednoczesnym obowiązkiem, czuła satysfakcję. Zainteresowała ludzi literaturą. Jej sukces to napisanie książki i pozyskanie szacunku ludzkiego. Przejęli się oni jej chorobą. Miała autorytet. Charakteryzowały ją:
hart ducha
odwaga w pokonywaniu losu
bezkompromisowość w dążeniu do celu
upór w działaniu
Poświęciła swoje prywatne życie dla skromnych objawów wdzięczności i sympatii. Wzór moralny, który autor afirmuje. Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna - nieprawdopodobne. Jako postać literacka może budzić oburzenie bo jest fałszywa w swej doskonałości.
Paweł Obarecki
Jest on bardziej realną postacią. Przyjechał do Obrzydłówka by leczyć ludzi. Po wsi jeździł z apteczką. Przeciw niemu wystąpił aptekarz i balwierz. Wmawiali ludziom, że jest on oszustem, szarlatanem posługującym się czarną magią. Ludzie nie ufali mu bo chciał leczyć za darmo. Nie zgodne to było z dotychczasowymi zasadami. Ktoś kto nie chce zapłaty jest podejrzany. Obarecki nie miał argumentów na obronę. Usiłował zgodnie z własnymi zasadami realizować zmiany. Zrezygnował na skutek presji, złośliwości i niechęci ludzkiej. Zabrakło mu sił, a ludzie nie traktowali go serio. Nie był w stanie tego pokonać i załamał się. Zrezygnował i przeszedł na mentalność ludzi, którymi gardził.
"Zmierzch" i "Zapomnienie"
Pozytywistyczne hasło pracy organicznej zakładało solidaryzację i współpracę i solidaryzm obu klas społecznych. Bogatych i najuboższych. Wspierało to Praca u podstaw. Hasło to także kapitalistyczne gospodarowanie wprowadzone do rolnictwa. Żeromski przyglądał się wypaczeniom programu pozytywistycznemu. W "Zmierzchu" zmiana dziedzica przyniosła rozwój folwarku, maksymalne wykorzystanie gospodarstwa i maksymalny wyzysk tych, którzy u Palichnowicza pracowali - obniżenie stawek Gibałom. Nie wspomina się o solidaryzmie klasowym. Szlachta nie widzi w chłopstwie obywatela. Chłop nie jest równoprawnym partnerem. Szlachta nie chce wydobywać chłopa z ciemnoty. Zależność ekonomiczna pozwalana wyższe zyski i wyzyski. Pogłębiają się antagonizmy i rodzą nowe - dotyczące także ludzi reprezentujących tę samą klasę (Lelewicz - Obala. Lelewicz czuje się ważniejszym od obali. Schlebia i podporządkowuje się nowemu dziedzicowi. Podwójna moralność. Wykonuje polecenia dziedzica by zapewnić sobie byt, później przeprasza Obalę, tłumacząc mu, że musiał tak zrobić mimo, że nie chciał). Rodzą się zależności między klasą niższą i średnią. Rządca obniża prace robotnikom, którzy muszą pracować, jedyna nadzieja na lepsze życie. Chłopi żyją w nędzy nie mają nadziei na polepszenie swej sytuacji majątkowej i finansowej. Pracują od rana do nocy by utrzymać się przy życiu. Uzależnieni od dziedzica. Gibałowa idąc do pracy zostawia niemowlę, nie może wrócić przed wieczorem by je nakarmić i zająć się nim. Konflikt między uczuciem do dziecka i głosem rozsądku by pracować. Autor ukazuje jak prostaccy i prymitywni są ludzie. Traktuje ich jak zwierzęta (naturalistyczny opis Obala porównany do kobyły). Zachowanie ich sprowadza się do zwierzęcych instynktów. Chłopi żyją w tragicznych warunkach, które rodzą konflikty klasowe. Konflikt moralny w "Zapomnieniu" ma miarę antycznej tragedii. Obala musi ukraść deski na trumnę by pochować syna. Narusza nakaz boski - nie kradnij, ale gdy tego nie zrobi naruszy nakaz boski dotyczący gerzebania zmarłych. Konflikt wyboru. Tragizm Gibałów polega na ich beznadziejnej pracy, dysproporcji ogromnego nakładu sił i małej zapłaty.
Tytuł "Zapomnienie" jest refleksją. Dla chłopów żyć znaczy zapomnieć. Są zbyt prymitywni by zdać sobie sprawę, że są wykorzystywani. Nie widzą możliwości by to zmienić. Wyzysk jest dla nich naturalny. Nie mogą rozpamiętywać przeszłości bo muszą pracować by żyć. Życie dla nich toczy się dalej.
Scena finałowa.
Wrona rozpacza nad tragedią życia, gdyż ludzie zabijają jej piskle. Przyrównanie świadomości człowieka do świadomości zwierzęcia. Zapomnienie jest dobrodziejstwem dla chłopów. Nie sposób żyć normalnie z tym co ich dotyka.
Żeromski wyraża protest wobec krzywdy człowieka. Krytyczny stosunek do realizacji haseł pozytywistycznych - do tych co je propagowali - oskarża ich o brak realizmu i utopijność. Próba wprowadzenia ich w życie prowadzi często do tragedii. Wypaczenie zasad etycznych.
W "Zmierzchu" jest dwoje bohaterów - Gibałowie i bohater tytułowy zmierzch. Praca ludzi przedstawiona jest na tle opisów przyrody. Wiele opisów impresjonistycznych przedstawiających krajobraz - niekonkretność barw i konturów. , gra świateł (zachodzące słońce). W "Zmierzchu" korzystał autor z impresjonizmu (ruchliwość obrazu pod wpływem zachodzącego słońca i opadającej mgły, przedmioty tracą w niej kształt, plamy, światło i kolor), naturalizmu (porównanie Gibałowej do zwierzęcia, brzydota życia i pracy) i symbolizmu (powiązanie pracy z przyrodą. Zmierzch to koniec dnia, symbol zakończenia, smutku, stopniowo pogarszającej się sytuacji, aż do zapadnięcia całkowitej ciemności).
"O żołnierzu tułaczu"
Składa się z dwóch części. Jedna odwołuje się do przejścia armii francuskiej przez przełęcz Grimsel. Zaprezentowane treści historyczne, przypomina to podręcznik historii (elementy topografii, wielkość i uzbrojenia armii). Część druga odnosi się do wydarzeń toczących się na terenie Polski. ("Pan Tadeusz"). Napoleon był nadzieją na odzyskanie niepodległości. Romantyzm widział w czynie zbrojnym szansę na uwolnienie. Opisy walki u Żeromskiego są straszne. Opisują okrucieństwo i bestialstwo atakujących Francuzów na bezbronnych Austriaków. Wojna ukazana jako rzeź - inaczej niż w Romantyzmie Oblicze wojny z punktu widzenia ofiar. Wyruszając, armia francuska kierowała się szczytnymi celami o wolność naszą i waszą. Zwykły szeregowiec walczy o życie, a nie dla idei. Bohaterstwo, męstwo, odwaga, szlachetne czyny umknęły przy tych naturalistycznych, pełnych okrucieństwa opisach. Wojna z towarzyszącym jej upodleniem biorących w niej udział ludzi. Wojna to brutalność i okrucieństwo. Jest to typowe spojrzenie tego autora - krytyczne na przeszłość i tradycje. Odheroizowanie romantycznej wizji walki. Okrucieństwo wojny stoi w sprzeczności z teoretyczną wizją kreowaną przez romantyzm.
Druga część jest oszczędną reakcją. Opowiada o powrocie z wojny Matusa Puluta i Feliksa. Dziedzin Krzysztof Opacki dowiaduje się o wrzeniu chłopów w karczmie. Oskarżył Puluta o nawoływanie do zamieszek. Zawiązał radę miejską, która skazała go na ścięcie. Opacki to konserwatywny szlachcic. Żyje przeszłością, zachowuje wspomnienia. Utrata syna i majątku na wojnie przyprawia go o cierpienie. Matus opowiada po powrocie co go spotkało we Francji. W armii francuskiej nauczył się być wolnym. Opowiadał o wolnych chłopach. Tam zatarły soę podziały lepszy - gorszy. We Francji nie było podaństwa. Do Matusa zwracano się "Obywatel". Traktowano go jak człowieka. Miejsce urodzenia i stan nie świadczyły o statusie społecznym - inna hierarchia. Opowiedział o tym chłopom, którzy zaczęli mówić o odrzuceniu pańszczyzny.
Dziedzic chce zniszczyć Puluta bo ten buntuje chłopów i może ich za sobą pociągnąć. Chce udowodnić, że jest panem wsi. Podważył jego autorytet. Krzysztofem kierowały pobudki osobiste. Jego syn zginął na wojnie, a zwykły chłop powrócił. Na zawołanie Puluta przed egzekucją do wspólnoty nie ma odezwy. Ludzie boją się o własne życie. Może ich spotkać ten sam los co Puluta.Milczą, nie reagują, nie zamierzają go bronić przed okrutną niesprawiedliwością. Agitacja Matusa nie przyniosła efektu. Dla chłopa przeciwstawienie się panu jest czymś dziwnym i niezrozumiałym. Propagowanie wolności przedwczesne.
Chłopi nie dorośli by walczyć o własne prawa. Matus to postać tragiczna. Walczy za wolność i ojczyznę. Po powrocie z dwunastoletniego pobytu na wojnie czeka go śmiertelna kara. Tragiczny jest jego przedwczesny bunt. Zostaje on bez poparcia. Jego sprzeciw przeciw braku wolności osobistej jest też tragiczny. Mimo agitacji ludzie go nie poparli. Jest to odpowiedź Żeromskiego na pytanie o genezę niechęci chłopów w walkach narodowowyzwoleńczych. Konsekwencje ukazane w "Rozdziobią nas kruki i wrony".
"Rozdziobią nas kruki i wrony"
W tytule jest cytat z dramatu Żeromskiego "Sułkowski". Uważał, że należy mówić i przedstawiać złe rzeczy historii. Przemilczenie jest równe przyzwoleniu na zło. Tematem opowiadania jest epizod z powstania styczniowego. Bohaterem jest Szymon Winrych (Andrzej Borycki). Przedziera się on w kierunku Nasielska by dostarczyć broń. Natknąwszy się na oddział Rosjan zostaje brutalnie zamordowany. Zabity jest też koń. Zlatują się wrony. Potem pojawia się chłop, który zabiera ubranie i skórę konia. Dziękuje Bogu za dary. Podczas spotkania z nieprzyjacielem Winrych jest nieugięty. Prosi o litość gdy chcą go zabić. Przypomina on bohatera romantycznego. Jest samotny, ale w obliczu klęski walczy do końca mimo świadomości porażki. Zerwanie z tradycją romantyczną. Demitologia walczących jako heroicznych bohaterów.
Winrych to realistyczny bohater. Czuje strach przed śmiercią. Nie pasuje to do tradycji romantycznych. Chłop nim obszukał powstańca to pomodlił się nad zwłokami, niby wierzący, ale dziękuje Bogu za dary. Z pożądliwości zabrał buty i ubranie powstańca. Zwłoki i konia zepchnął do jednego dołu i przykrył gałązkami. Brak szacunku dla śmierci i martwego człowieka. Sprofanowanie zwłok, brak godnego pochówku. Brak świadomości, że depcze podstawowe uczucia ludzkie. Za takie bezduszne postępowanie chłopa autor posądza system społeczny, tych co się godzili na ciemnotę i zacofanie najuboższych warstw. Ci ludzie czerpią zyski z ciemnoty. Żeromski nie usprawiedliwia chłopa i jego poczynań. Rządzą nim zwierzęce instynkta. System tak go ukształtował. Chłop znajduje coś co może mu się przydać i nie zwraca uwagi, że czyni źle. Obojętny w stosunku do powstańca. Nie wiadomo czy zdaje sobie z tego sprawę. Wolność kraju nie zmieni jego sytuacji. Nadal będzie żył w nędzy i wszystko mu jedno czy panem będzie Polak czy ktoś inny.
Autor ukazuje brak zrozumienia idei powstańczej przez chłopa. Nieświadomość i ideologiczna nie dojrzałość. Oskarża szlachtę, która powinna uświadomić chłopów i zainteresować ich walką. Żeromski uważa powstanie za słuszne. Oskarżą tych co nie zadbali o solidarność z chłopami. Kruki i wrony to symbol zaborców. Jeśli nie zostanie uregulowana kwestia przepaści między klasami, zaborcy lub inne siły destrukcyjne zniszczą Polskę. Jest to też przyzwolenie na zło, które doprowadzi do zniszczenia zasad moralnych. Chłop i szlachta to dwa środowiska nieprzygotowane do akcji powstańczej. Nie uświadomione, które doprowadzi do zagłady i zniszczenia idei powstańczej - ostrzeżenie przed błędami 1863 roku.
Impresjonizm: opisy przyrody
Naturalizm: opis śmierci Winrycha, cierpienia rannego konia, widok żerujących ptaków.
"Echa leśne"
Żeromski wrócił do tematu powstania styczniowego. Pokazuje dramatyczną sytuację Polaków pod zaborami. Wybory moralne i etyczne do których są oni zmuszeni.
Retrospekcja: wspomnienia generała Rozłuckiego z czasów powstania 1863 roku. Jego bratanek przeszedł z wojsk rosyjskich do powstańców. Gdy go schwytali to generał skazał go na rozstrzelanie.
Jan ("Rymwid")
Ma cechy bohatera patriotycznego. Sprawy ojczyzny stawiał ponad wszystko. Bezkompromisowy, odważny, dumnyy, pełen godności, siły woli, pogardy dla wroga i śmierci. Poświęcił swe życie, złamał przysięgę wojskową, podeptał honor, przeciwstawił się tradycji rodzinnej, osierocił dziecko. Postawa ta jest heroiczna i bardzo wyniosła.
Generał Rozłócki
Nie jest patriotą. Lojalista, konserwatysta, tradycjonalista. Wierny carowi i złożonej przysiędze. W obliczu sytuacji wyboru honoru lub patriotyzmu wybrał honor. Inaczej niż Rymwid. Dobry żołnierz, generał mimo, że nie Rosjanin. Rangą dowodzi lojalność i oddanie armii. Tradycją rodzinną było to, że przedstawiciele męskiej linii rodu służyli w wojsku. Armia w której Polacy mogli służyć była rosyjska. Bracia Rozłuccy robili w niej karierę. Brat prosił by ten wychował jego syna Jana jak najlepiej. Byli ze sobą zżyci, kochał go jak syna. Stąd wściekłość, że Jan zbrukał imię rodziny jako zdrajca. Rozłucki był dumny z zachowania Jana przed plutonem egzekucyjnym. Nieugięty i dumny. Oboje stoją przed dramatem trudnego wyboru. Jan stanął przed sądem za dezercję i zdradę. Grozi mu kara śmierci. Generał przyrzekł na honor brata, że wychowa syna. Teraz skazuje go na śmierć. Kochał go jak syna, ale wybrał honor. Jako sędzia zgodny musiał być z prawem. Musiał być obiektywny. Podtrzymać dobre imie w oczach innych Rosjan oraz swego bratanka dla którego był autorytetem i postacią która nie ugięła się w trudnej sytuacji. Musiał zachować twarz bezstronniczego człowieka lub okazać się stronniczym. Jana czekała natychmiastowa śmierć lub więzienie czyli męczeńska śmierć. Dla generała ważna jest godność i honor nie istnienie. Zachował honor bratanka, a w jego mniemaniu było to najlepsze rozwiązanie. Kierował się swoimi zasadami decydując o losie bratanka. Przed egzekucją Jan przekazał wujowi na wychowanie syna. Uznał za słuszny system wartości generała. Wiedział, że jego synowi zostaną zaszczepione takie wartości jakie miał Jan.
"Nagi bruk"
Opowiadanie napisane zostało przez sprowokowanie autora wystąpieniami robotniczymi w 1905 roku w Rosji i królestwie Polskim. Bunt w Rosji związany był z warunkami życia, wyzyskiem, wzrostem świadomości. W królestwie Polskim ruch ten wzmocniony był tendencjami narodowościowymi. Tzw rewolucja 1905 roku. Manifestacje krwawo tłumiono.
Opowiadanie to składa się z trzech części:
- demonstrujący lud
- opisy poszczególnych demonstrantów (szewc, kobieta z dzieckiem)
- wojska wychodzące na przeciw demonstrantów.
Technika zbliżeń: najpierw panoramiczny obraz ulicy, potem zbliżenie, niby odjazd kamery, na poszczególnych uczestników. Następnie pokazana ponownie cała demonstracja i wojska. Utwór ten jest metaforą losu robotników.
Wśród demonstrujących są ludzie różnego wieku. Małe dziecko czeka odrażająca przyszłość - los wpisany w pochodzie, przesądzony. Przewidywany życiorys jest okrutny. Równie przerażająco wyglądają demonstranci. Opis zezwierzęcenia ludzi - brudni, zmęczeni, przepracowani. Opis naturalistyczny, brutalny, okrutny. Ludzie kroczą przeciw tym warunkom w którym muszą żyć. Obywatele są przerażeni tłumem. Na widok wojska zamykają się w domach, przeczuwają strzelaninę na ulicy. Demonstranci na widok wojska zaczynają śpiewać pieśń. Ona ich jednoczy. Tworzy jedność wzajemną solidarność. Czują się bardziej ludzko. Narrator nazwał to pieśnią wolności. Odarto ich z wolności ludzkiej, śmierć jest dla nich wyzwoleniem z okrutnego życia. Tłum to "żywy pocisk torujący drogi wolności". Poświęca życia dla zrealizowania idei, dla dobra innych. Pieśń to pierwszy wyraz buntu by ich zauważono. Może nie zrealizują celu, ale zrobią wyłom na drodze dla wolności, wyzwolenia z okrutnego życia.
Tytuł "Nagi bruk" ma charakter metaforyczny. Nagi bruk to symbol braku zrozumienia reszty społeczeństwa dla ich idei. Obywatele izolują się od nich. Nagi bruk jest ich jedynym sojusznikiem, symbolem jednego oręża - pieśń, liczba, jedność. Podobnie jak oni sami jest on nagi - oznacza to pustkę ich życia i nędzę. Twardy jak oni i niezłomny w swej desperacji. Żądający ludzkich warunków istnienia. Symbol ubóstwa i nędzy. Poprzez te odrażające opisy robotników Żeromski przedstawia ich nędzę. Nie są oni do końca zdesperowani, choć postanowili walczyć do końca o swą godność, manifestować nie zgodę na taką sytuację. Wychodzą na przeciw uzbrojonemu wojsku. Są tłumem, silni, zbrojni tylko w pieśń, liczbę i świadomość konieczności takiego protestu.
|
