- Stanisław Wyspiański - charakterystyka
Stanisław Wyspiański reprezentuje dramat symboliczny. Debiut wiązał się z utworem "Warszawianka". Był to tekst realistyczny bez elementów symbolicznych. Inne utwory to "Wesele", "Wyzwolenie". Dramaty ludowe o tematyce współczesnej to "Sędziowie", "Klątwa". Dramaty o temacie antycznym to "Achilles", "Protesilos i Laodamia". Nawiązanie do powstania listopadowego w "Nocy listopadowej" i "Lelewelu". Miał wielostronne zainteresowania. Wszechstronnie działał i był pracowity. Dramat "Wyzwolenie" to utwór współczesny. Uważany jest za jego jeden z najlepszych utworów. Oryginalny kształt. Główny bohater Konrad jest reżyserem przedstawienia. W kręgu wydarzeń utworu pojawiają się sprawy Polski i polityki. Konrad podobny jest do Wyspiańskiego, który przybył by wyzwolić ludzi z mitów, legend od narzuconego pewnego sposobu myślenia. Jest autorem różnych luźnych wierszy o charakterze osobistym.
Autor poematów i didaskaliów (np. w "Weselu", pisane są wierszem i traktowane są jako oddzielny utwór liryczny). Oryginalny malarz. Malował portrety dzieci i cykl macierzyństwo. Uprawiał malarstwo sztalugowe czyli w pracowni. Używał farb pastelowych. Uprawiał rysunek piórkiem, kredką i węglem. Zajmował się też malarstwem ściennym - Polichromie. Projektował meble, witraże, tkaniny, elementy użytkowe. Wykonywał kilka płaskorzeźb i litografii (rzeźbienie rysunku w metalu, a później odbicie na papierze). Jego działa sztuki nie należy rozdzielać jest to bowiem wizja pewnej całości - "Teatr mój widzę ogromny". Wizje teatralne. Monumentalizm syntetycznych wizji.
"Skarby Sezamu" to jeden z obrazów Wyspiańskiego - największy. Łączy w nim dwa światy. Reprodukcje jedynie fragmentów obrazu. Oddziaływuje nastrojem, tajemniczością i grozą.
Do napisania tego utworu zainspirowało go wesele i ślub przyjaciela. W Krakowie, w pierwszym okresie impresjonizmu, młodzież zainteresowała się światłem. Malowali często za miastem wykorzystując elementy świetlne. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili za szczerych, uczciwych, malowano ich portrety. Moda na styl ludowy - "ludomania" czyli bratanie się z chłopami. Artyści skierowali się w stronę ludu, chcieli dotrzeć do ich szczerości i moralności. W 1920 roku Boy-Żeleński napisał "Plotkę o "Weselu"" by zachować dla potomności jak doszło do powstania tego dzieła. W "Weselu" umieścił ludzi, których znał - ich odpowiedniki:
- Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz
- Gospodyni - Anna Mikołajczykówna
- Pan Młody - Lucjan Rydel - gaduła
- Pani Młoda - Jadwiia Mikołajczykówna
- Radczyni - profesor Domańska
- Haneczka - Hanna Mikołajczykówna
- Nos - Noskowski
- Dziennikarz - Starzewski
- Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer
- Zosia i Maryna - córki lekarza - Poreńskie
- Klimina - swatka
- Czepiec - amant wiejski
Ślub ten był szokiem dla społeczeństwa krakowskiego. Mieszkali w Bronowicach, gdzie toczy się akcja utworu. Skandal. Wyspiański był na tym ślubie. Fascynowała go prostota, życie zamienił w poezję. Każda postać ma znane cechy. Prapremiera była skandalem bo sztuka była nietypowa (gwara ludowa), wystawiono ją w Teatrze Starym. Na afiszu chciał podać prawdziwe nazwiska. Wiele osób opuściło salę.
Akcja utworu dotyczy dwóch stanów. Inteligencji ze strony pana młodego oraz chłopstwa ze strony panny młodej. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. Wyróżnia się tu dwa rodzaje scen:
- realistyczne
- osoby, bohaterowie tworzą nurt satyryczny
- symboliczno-irracjonalne
- obok realistycznej rzeczywistości występuje metafizyka, osoby-duchy. Ukazane uczucia konkretnych osób.
Ze scen realistycznych wyczytać można stosunek Wyspiańskiego do zjawisk i uczuć.
- Stosunek przedstawicieli inteligencji do chłopów
Zwracanie uwagi na piękno zewnętrzne. Pan Młody odnalazł tu żywą urodę, odnajduje tu życie, spontaniczność, chodzi mu głównie o wygląd. Stylizuje się zewnętrznie (chodzi boso, z gołą głową). Zwraca uwagę na ubiór panny młodej. Zafascynowany swym strojem, który i tak zrzuci. Fascynacja dźwiękami muzyki ludowej. Nie zna chłopskich obyczajów, np. Dziennikarz lekceważył chłopów. Nie zna życia na wsi. Inteligencja nie liczy się z prawami chłopskimi. Zapominają o niedawnej przeszłości, o powodach krwawego wystąpienia chłopów. Nie interesuje go, że chłopi są żądni władzy. Chce tylko odpoczywać. Idealizacja chłopów i ich życia wiejskiego. Myśli on, że życie to siedzenie wśród zieleni, odnajduje tu ucieczkę od codzienności. Mówi o pospolitości, o swym pokoleniu, że są przeklęci, ubezwłasnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widzą na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i sensu życia. Odmiany od pospolitej części mieszczucha. Podoba im się wieś odświętna, kolorowa, bez ciężkiej pracy. Nie dociekają marzeń chłopskich. Nie interesuje ich to. Podoba im się powierzchowność. Chłopi to widzą i rozumieją. Czepiec widzi to nieszczere bratanie się z chłopami. Żyd też traktuje tę stylizację za zabawę, bałamuctwo w wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni są bowiem zwykłym życiem. Chłopi odczuwają, że nie są rozumiani, czują obcość. Chłopi nie są ufni.
Inteligencja
- Niezdolni do czynu. Pomimo ataku chłopów na szlachtę, bawią się razem z nimi, chwilowo zapomnieli o tym wydarzeniu.
- Przeklinają przeszłość, ale nic nie robią. Żałują tego co było lecz nic nie robią by to zmienić. Uważają, że poprzez przeszłość są niewolnikami.
- Brak aktywności działania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje. Wszystko uśpione. Inteligencja czeka na coś lub na kogoś.
- Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza róg Jaśkowi, a to przecież on miał na nim grać.
- Pogarda dla współczesnych. Pokolenie skazane na degenerację, tylko sztuka, a ona też nie jest na czasie. Poezja nie o tym co żywotne - spokojna jest. Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, które mają być domeną. Błahe sprawy są poruszane. Utwory są identyczne. Powierzchowna, bezideowa, słowa bez pokrycia. Nie zmieniają się w czyn. Opieszała poezja.
Chłopi
Gotowi do walki, ale potrzebują przywódcy
Podatni na walkę chętnie będą uczestniczyć w działaniu
Zawzięci, odwołują się do chlubnych kart historii
Zżyci ze sobą. Oczekują, że ktoś poprowadzi ich do walki. Chłop czuje potrzebę działania, decyzję o podjęcie działań pozostawia inteligencji. Chętni do walki, ale mierzi ich apatia.
Uważają, że ludzi z miasta trzeba trzymać krótko by nie przejęli kontroli nad chłopami
Widzą własną potęgę, ale nie są przygotowani bo wartości materialne stanowią dla nich większe znaczenie.
Nie umieją dobrze gospodarować i zaciągają długi
Nie boją się zawstydzić panów, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji.
Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garną się do wiedzy, znają swą potęgę i moc, wartość. Garną się do działania, ale nie dorośli do czynu. Zapalni jak słoma. Trzeźwo i realnie oceniają.
Skorzy do bójek, porywczy, dążą do bogactwa, stają się próżni.
Podczas wesela spotykają się dwa różne światy. Ludzie ci nie potrafią się porozumieć. Prowadzi to do rozbieżności, do oceny przeszłości i różnego widzenia narodu. Chłopi skorzy do działania, konkretnej walki, ale to inteligencja ma przodować bo chłopi są za słabi. "Wesele" to satyra na współczesność. Nie zdolność do czynu całego pokolenia. Rzekomy solidaryzm. Stylizowanie się na poszczególną modę. Pod maską przyjaźni i braterstwa kryje się niechęć, urazy, nie zrozumienie.
Symbole w "Weselu"
Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła, który przybywa. Jest on twórcą urojeń. W utworze tym występują trzy rodzaje symboli:
rzeczy
postaci
sceny
Chochoł rzuca czar na zebranych, budzą się w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnień.
Widmo
Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.
Stańczyk
Dziennikarz "Czasu" należy do organizacji "Stańczyków". Stańczyk to symbol mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu.
Rycerz
Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo.
Hetman
Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad chłopami. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy mu, że to moda, a nie szczere bratanie się z ludem.
Upiór
Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.
Wernyhora
Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości.
- Złoty róg
to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. Nie spełni się to.
- Czapka z piór
to symbol przywiązania do rzeczy błahych i materialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.
- Sznur
to symbol niewoli
- Dzwon Zygmunta
symbol wielkości Polski
- Kosy nasadzone na sztorc
to mit racławicki, gotowość walki
- Taniec chocholi
symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej
Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena najbardziej smutna. Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przeszłości. "Wesele" to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony słomą na zimę. Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości.
|
